Соёлын биет өв
Түүх, соёлын хөдлөх дурсгалын талаар
Соёлын биет өв гэж юу вэ?
“Соёлын биет өв” гэж түүхэн тодорхой орон зай, цаг үеийг төлөөлөх биетээр оршин байгаа дурсгалыг хэлнэ.
Түүх, соёлын хөдлөх дурсгалт зүйл гэж юуг хэлэх вэ?
“Түүх, соёлын хөдлөх дурсгалт зүйл” гэдэг нь тодорхой орон зайд шилжүүлэн байрлуулах боломжтой дурсгал юм.
Түүх, соёлын хөдлөх дурсгалт зүйлд юуг хамааруулах бэ?
НҮБ-ийн Боловсрол, шинжлэх ухаан, соёлын байгууллага (ЮНЕСКО)-гийн 1970 онд Парис хотноо хуралдсан Ерөнхий бага хурлын 16 дугаар чуулганаар баталсан “Соёлын үнэт зүйлийг хууль бусаар хилээр гаргах, оруулах, түүнчлэн өмчлөх эрхийг шилжүүлэхийг хориглох, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний тухай” конвенцид “... Соёлын үнэт зүйлс нь ард түмнүүдийн соёл, иргэншил, соёлын үндсэн хэсгүүдийн нэг мөн бөгөөд гарал үүсэл, түүх, орчин тойрон нь жинхэнэ үнэ цэнийг нь тодорхойлж байдаг ...” хэмээгээд “Соёлын үнэт зүйлс нь археологи, түүхийн өмнөх үе, уран зохиол, урлаг, шинжлэх ухааны ач холбогдолтой гэж улс, бүр үнэлж байгаа шашны буюу шашны бус шинж чанартай бөгөөд дор дурьдсан ангилалд хамраарагдах зүйлийг хэлнэ” гэж тооцно.
- Ургамал, амьтан, эрдэс, цогцсын ховор дээжис, цуглуулга болон палеонтологийн ач холбогдолтой зүйлс,
- Түүхийн үнэт зүйлс, тухайлбал, шинжлэх ухаан, техник, дайн нийгмийн түүх, түүнчлэн үндэстний нэрт зүтгэлтнүүд, сэтгэгчид, эрдэмтэд, жүжигчид болон үндэсний томоохон үйл явдалд холбоотой зүйлс,
- Археологийн олворууд (жирийн болон далд) болон археологийн нээлтүүд,
- Урлагийн болон түүхийн хөшөө дурсгал, археологийн ач холбогдол бүхий газрын бүрэлдэхүүн хэсгүүд,
- 100 жилээс өмнөх үеийн бичээс, цутгамал эд зүйл, зоос, тамга тэмдэг зэрэг хуучны эд юмс,
- Угсаатны зүйн материалууд,
- Урлагийн үнэт зүйлс (гар аргаар үйлдсэн бүх төрлийн уран зураг, уран баримал, сийлбэр, бар, цутгамлууд, уран сайхны сонгомж, эвлүүлэг)
- Ховор гар бичмэлүүд, хэвлэмэл зүйлс, түүх, урлаг, шинжлэх ухаан, уран зохиол зэрэг онцгай сонирхол татаж байгаа баримт бичиг, хэвлэл гарц нэгээрээ буюу цуглуулга,
- Шуудангийн марк, татварын марк, түүнтэй ижил төстэй маркнууд ганц нэгээрээ буюу тэдгээрийн цуглуулга
- Дууны бичлэг, гэрэл зургийн, киноны болон бусад архивууд,
- 100 жилийн өмнөх үеийн эртний модон эдлэл, хөгжмийн зэмсгүүд.
Монгол Улсын Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 6-р зүйлд зааснаар дараах соёлын биет өвийг өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр түүх, соёлын хөдлөх дурсгалт зүйлд хамааруулна:
- ховор эрдэс;
- эрдэнийн чулууны ховор олдвор;
- солир;
- ховор болон ховордсон ургамлын хатаамал цуглуулга, амьтны чихмэл;
- эртний ургамал, амьтны олдвор;
- археологийн олдвор;
- угсаатны хувцас, чимэглэл;
- уламжлалт аж ахуйн тоног хэрэгсэл, хөдөлмөрийн багаж зэвсэг;
- угсаатан, ястны уламжлалт хөгжмийн зэмсэг, эд өлгийн зүйл;
- уламжлалт тоглоом, наадгай;
- уламжлалт шашин, шүтлэгийн холбогдолтой эд өлгийн зүйл;
- бичгийн дурсгалт зүйл;
- дүрс, дуу авианы баримт;
- дүрслэх урлагийн бүх төрлийн бүтээл, холбогдох эд өлгийн зүйл;
- уламжлалт монгол эмнэлгийн оношилгоо, эмчилгээний хэрэглэгдэхүүн, тэдгээрт холбогдох эд өлгийн зүйл;
- гэр, сууц, тэдгээрт холбогдох эд өлгийн зүйл;
- бусад түүх, соёлын дурсгалт зүйл.
/Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 6-р зүйл/
Түүх, соёлын хосгүй үнэт дурсгалт зүйлс
Монгол Улсын Соёлын өвийг хамгаалах тухай хуулийн 8.2, 8.3, 13.1.8 дугаарт түүх, соёлын хөдлөх дурсгалт зүйлд түүх, соёл, урлаг, гоо зүй, шинжлэх ухааны ач холбогдол, холбогдох цаг үе, дахин давтагдашгүй байдал, ур хийц, дэг сургууль зэрэг шалгуураар “хосгүй үнэт”, “үнэт” гэж зэрэглэл тогтоох тухай заасан байдаг.
Түүх, соёлын хөдлөх дурсгалт зүйлийг зэрэглэлд хамруулах ажлыг 1995 оноос эхлэн зохион байгуулж ирсэн. 2021 оны байдлаар Засгийн газрын 18 удаагийн тогтоол шийдвэрээр улс, орон нутгийн музей, эрдэм шинжилгээний хүрээлэн, их дээд сургууль, сүм хийд, Үндэсний номын сан, Эрдэнэсийн сан зэрэг нэр бүхий 27 байгууллагад хадгалагдаж буй 778 хөдлөх дурсгалт зүйл Монгол Улсын “Түүх, соёлын хөдлөх дурсгалт зүйлийн хосгүй үнэт дурсгалт зүйлийн жагсаалт”-д бүртгэгдсэн байна.
Хосгүй үнэт зэрэглэлд палеонтологийн шинжлэх ухаанд нээлт болсон, зөвхөн монгол орны нутаг дэвсгэрээс олдсон, дэлхийд цорын ганц олдворт тооцогддог “Тарбозаврын чулуужсан араг яс”, “Адазаврын чулуужсан араг яс”, “Хoёр үлэг гүрвэлийн зууралдсан хэлхээ яс” зэрэг сөнөж мөхсөн амьтдын олдворууд, том хэмжээний ногоон хаш чулуу, солир зэрэг байгалийн ховор дээжис, Хүннүгийн үеийн эсгий ширмэл ширдэг, алтан эдлэл, Түрэгийн үеийн хааны титэм, алт, мөнгөн эдлэл, Хархорум хотын тууриас олдсон XIII зууны үеийн “Гэр тэрэгний цөн”, “Монгол цэргийн гутал”, “Их эзэн Чингис хаан, түүнийг залгамжлагч хаадын үеийн зоос” зэрэг түүх, археологийн дурсгалууд, монгол урчууд, дархчуулын бүтээсэн ган сийлбэр урлал, Өндөр гэгээн Занабазарын мутрын бүтээл, орчин цагийн дүрслэх урлагийн сор бүтээлүүд, монгол хэл, бичгийн хамгийн анхны дурсгал болох “Хүйс толгойн 1 дүгээр бичээс” тус тус батлагдсан.
Зэрэглэлд батлагдсан 778 түүх, соёлын хосгүй үнэт дурсгалт зүйлийн 634 нь төрийн өмчийн музей, галерей, эрдэм шинжилгээний хүрээлэн, их сургууль, номын сан, Эрдэнэсийн санд, 102 нь орон нутгийн өмчийн музейд, 35 нь шашны өмчийн сүм хийдэд, 7 нь хувийн өмчийн музейд тус тус бүртгэлтэй байна.
| Д/д | Файлын нэр | Хэмжээ |
|---|---|---|
| 1 |  Түүх, соёлын хосгүй үнэт дурсгалын жагсаалт (Гэрэл зурагтай) | 3.88 MB |
| 2 | Түүх, соёлын хосгүй үнэт дурсгалын төрөл зүйлийн үзүүлэлт | 323 KB |
МУ-ын Түүх, соёлын хосгүй үнэт дурсгалт зүйлийн тоон үзүүлэлт (Эзэмшигчээр)
| Д/д | Эзэмшигч | Дурсгалын тоо |
|---|---|---|
| 1 | Богд хааны ордон музей | 79 |
| 2 | Чойжин ламын сүм музей | 38 |
| 3 | Дүрслэх урлагийн музей | 71 |
| 4 | Монголын Үндэсний музей | 27 |
| 5 | Монголын Үндэсний номын сан | 20 |
| 6 | ШУА-ийн Палеонтологийн хүрээлэн | 26 |
| 7 | Байгалийн түүхийн музей | 8 |
| 8 | Монголбанкны Эрдэнэсийн сан | 20 |
| 9 | ШУА-ийн Археологийн хүрээлэн | 6 |
| 10 | МБШТөв Гандантэгчинлэн хийд | 15 |
| 11 | Эрдэнэ Зуу музей | 93 |
| 12 | Шанхын Баруун хүрээ хийд | 18 |
| 13 | Төвхөн хийд | 1 |
| 14 | Данзанравжаагийн музей | 7 |
| 15 | Төрийн түүхийн музей | 259 |
| 16 | Баруун Чойрын хийд | 1 |
| 17 | Хархорум музей | 63 |
| 18 | Улаанбаатар их сургууль | 10 |
| 19 | Уран зургийн галерей | 5 |
| 20 | Монгол цэргийн музей | 1 |
| 21 | Архангай аймгийн музей | 1 |
| 22 | Говь-Алтай аймгийн музей | 1 |
| 23 | Дорноговь аймгийн музей | 3 |
| 24 | Сүхбаатар аймгийн музей | 2 |
| 25 | Төв аймгийн музей | 1 |
| 26 | Хэнтий аймгийн музей | 1 |
| 27 | ШУА-ийн Түүх, угсаатны зүйн хүрээлэн | 1 |
| Нийт: | 778 |